Kto z nas nie słyszał o żywej skamieniałości oceanów, rybie zwanej latimeria /Latimeria chalumnae/, uważanej za dawno wymarłą na Ziemi, a na nowo odkrytą w roku 1938.
Zastanawialiście się kiedyś, czy tak bardzo fascynujące nas jezioro Tanganika ma swą Latimerie ???
Odpowiedz brzmi …….
Cofnijmy się około 380 milionów lat wstecz. Trwa era Ziemi zwana Paleozoikiem, a dokładniej jej okres zwany Dewonem. Teren Polski jeszcze się nie wynurzył spod oceanów. Szatę roślinną tworzą pierwotne rośliny naczyniowe /psylofity/, najpierwotniejsze paprocie oraz pierwotne rośliny widłakowe i skrzypowe. Świat zwierząt to pierwsze zwierzęta lądowe, stawonogi i płazy tarczogłowe. W okresie tym bujnie rozwijają się ryby dwudyszne i trzonopłetwe. Do ryb trzonopłetwych zalicza się właśnie Latimerie chalumnae.
Dwudyszne stanowią druga podgromadę archaicznych ryb przypominających trzonopłetwe zarówno osadzeniem płetw na trzonach, jak i przekształceniem pęcherza pławnego w swoiste płuco. U ryb dwudysznych szczeka górna składa się z kości, które u pozostałych ryb wchodzą w skład podniebienia, przy jednoczesnym braku kości szczękowej i przysiecznej. Pęcherz pławny ryb dwudysznych przypomina swoistego rodzaju płuco i ma budowę gąbczastą. Organ ten może funkcjonować niezależnie od skrzel. Ciało pokryte jest cykloidalnymi łuskami. W okresie tym na ziemi pojawia się nasz pierwszy bohater zasiedlający środowisko pra rzek.
Mija następne 240 milionów i znajdujemy się w erze Mezozoiku, a dokładniej w czasie trwania okresu zwanego Kredą. Pojawiają się pierwsze ptaki i ssaki, wymierają dinozaury i pterozaury. W okresie tym obok żyjących już ryb dwudysznych pojawiają się dodatkowo ryby z rządu wielopłetwokształtnych. W czasie tym nie było jeszcze jeziora Tanganika, ale w licznych pra rzekach oraz rozlewiskach swe życie rozpoczął nasz drugi bohater artykułu.
Mija następne 75 milionów lat. Znajdujemy się w erze Kenozoiku w okresie trwania Trzeciorzędu. Jesteśmy tuz przed wielkim zlodowacenie ziemi. W wyniku przesuwania się lądów oraz ruchu skorupy ziemskiej na terenie Afryki powstają, Wielkie Rowy Afrykańskie. W jednym z nich powstaje jezioro Tanganika.
Prawdopodobnie pierwszymi wodami tworzącymi to jezioro były wody pra rzek kontynentu Afrykańskiego. Jeśli ta teoria jest słuszna to możemy przyjąć, że bohaterowie tego artykułu byli także jednymi z pierwszych ryb zasiedlających jezioro Tanganika.
Mija następne 58 milionów lat i na ziemi pojawiają się pierwsi człekokształtni.
Po upływie następnych 7 milionów lat jesteśmy w roku 1851, botanik o nazwisku Heckler opisuje naszego pierwszego bohatera. Znanego dziś jako: Protopterus aethiopicus aethiopicus.
Po 47 latach od pierwszego opisania rodzaju Protopterus, zoolog, biolog, botanik o nazwisku Boulenger opisuje naszego drugiego bohatera artykułu i po 4 latach wyodrębnia drugi jego gatunek. Znane nam dziś jako: Polypterus endlicheri congicus i Polypterus ornatipinis.
W czasach teraźniejszych ryby dwudyszne reprezentują zaledwie trzy rodzaje spotykane na Ziemi. Z punktu widzenia nauki są one bezcenne, ryby te mają bardzo dużo cech wspólnych z płazami.
Jako ciekawostkę nadmienię, że Protopterusy są chyba najbardziej „żarłocznymi,, rybami jakie spotkałem. W środowisku naturalnym zjadają dosłownie wszystko, od bezkręgowców, po kręgowce /robaki, owady, ryby płazy !/. Jeden z gatunków do inkubacji ikry wykorzystuje temperaturę powstałą w procesie rozkładowo-fermentacyjnym roślin. Wykluwające się larwy pod względem biologicznym są bardziej zbliżone do płazów niż ryb .
Znając już ,dinozaury,, jeziora Tanganika celowo nie pokuszę się o ich dokładne opisy. Jeden z tych rodzajów jest doskonale znany akwarystom. Jeżeli to co napisałem zaciekawiło Was do tego stopnia, by sięgnąć po szczegółowe opisy tych rodzajów ryb, to cel tego artykułu został osiągnięty.
Osobiście ilekroć spotkam ryby te w akwariach publicznych, czy prywatnych zbiornikach akwarystów wzbudzają one we mnie wielki szacunek i respekt. Mam świadomości, że patrzę na rybę występującą na Ziemi 380 milionów lat temu, a zaliczaną do aktualnej populacji jeziora Tanganika.
Jacek Krawczyk
Z względu na bardzo duże rozbieżności w źródłach potwierdzających pierwsze występowania do artykułu tego przyjąłem średnie dat.
Literatura:
-Geofizyka, Geotektonika, Paleontologia – wydawnictwo MUZA S.A. /1993-4/
-Historia Naturalna –wydawnictwo MUZA S.A. /1993/
-Encyklopedia PWN –http://encyklopedia.pwn.pl/
-Destination lac Tanganyika-http://destin-tanganyika.com/