Nazewnictwo akwarystyczne A-E
Allopatryczność – występowanie gatunków spokrewnionych na terenie różnych, nie sąsiadujących ze sobą rejonów geograficznych, lub żerujących na odrębnych żywicielach.
Amoniak NH3 – pierwszy produkt przemiany materii, powstaje z rozkładających się szczątków roślin i zwierząt oraz wydalin z organizmów zwierzęcych (mocznik, kwas moczowy). Jest to gaz o duszącej, nieprzyjemnej woni, rozkładający się w wodzie na jony amonowe i tworzący roztwór zasadowy. Koncentracja amoniaku rośnie wraz ze wzrastająca wartością pH. Przy zasadowym odczynie (powyżej 7) zaczyna być toksyczny. Im wyższa jest zatem wartość pH, tym większa jest możliwość zatrucia ryb. Zatrucia amoniakiem nie występują w akwariach z kwaśną wodą.
Zatrucie ryb amoniakiem to branchionekroza (martwicze zmiany w skrzelach).
Azotyny – NO2 – silna trucizna dla ryb. Wzrost ich zawartości w wodzie powyżej 0,5 mg / l jest dla akwarysty poważnym ostrzeżeniem , a stężenie 2,0 mg / l jest śmiertelne dla ryb. Zatrucie azotynami to methemoglobinemia.
Azotany – NO3 – końcowy produkt procesu nitryfikacji. Bardzo trudno jest usunąć je z wody w akwarium, lecz dopiero ich wysoka koncentracja jest szkodliwa dla ryb (tolerowana nawet przy stężeniu 100 mg / l). Kiedy nagromadzi się ich odpowiednio dużo zaczyna się intensywny wzrost glonów. Azotany usuwane są przy każdorazowej, częściowej podmianie wody, podczas filtracji przez granulaty sztucznych żywic, w procesie denitryfikacji.
Bastard – mieszaniec powstały wyniku skrzyżowania dwóch gatunków lub ras . Przy krzyżowaniu ryb niektórych gatunków ich potomstwo może być bezpłodne w związku z nieprawidłowym rozwojem komórek płciowych lub przewodów wyprowadzających (jajowodów lub nasieniowodów). Niekiedy mimo iż dochodzi do tarła zarodki zamierają (w osłonkach jajowych) w różnych stadiach rozwojowych lub wkrótce po wylęgnięciu się ikry. U niektórych ryb żyworodnych tylko wylęg a pierwszego i drugiego miotu rodzi się żywy, a następne zamierają w jajowodzie. Krzyżowaniu towarzyszy często heterozja.
Biocenoza – naturalna zorganizowana zbiorowość organizmów żywych funkcjonujących na określonej przestrzeni, należących do różnych gatunków, ale poddanych działaniu tych samych czynników fizykochemicznych i biologicznych;
warunkiem istnienia odrębnej biocenozy jest występowanie kompletnych łańcuchów pokarmowych (producentów, konsumentów, reducentów). Biocenozy pomimo relatywnie stałego składu gatunkowego podlegają cyklicznym zmianom, np. w okresie sezonowym, oraz długofalowym zmianom ewolucyjnym – tzw. sukcesja ekologiczna.
Biotop – pojęcie pierwotnie rozumiane jako charakterystyczny dla danego miejsca, stwarzający warunki do rozwoju organizmów o podobnych wymaganiach życiowych zespół elementów przyrody nieożywionej (woda, gleba, skały, itp.);
obecnie wyrażenie biotop zwykle definiowane jest jako miejsce występowania (przestrzeń życiowa) grupy osobników konkretnego gatunku i coraz częściej zastępuje się je określeniem habitat.
W akwarystyce słowo biotop bywa nadużywane – specyfika warunków sztucznych z wielu przyczyn nie pozwala na odwzorowanie naturalnego biotopu hodowanych ryb
Chemia wody – w terminologii akwarystycznej odnosi się do naturalnie występujących lub świadomie wprowadzonych (przez akwarystę) organicznych czy nieorganicznych substancji, a w szczególności do ilości tych substancji wodzie i ich kwaśnego albo alkalicznego odczynu.
Chów wsobny – kojarzenie osobników blisko spokrewnionych, co prowadzi do upośledzenia gatunków żyjących w niewoli. Sztucznie wywołane zmiany w strukturze chromosomów powodują dziedziczenie zmienionych cech organizmu. Jeżeli te zmiany ( np. wady wrodzone: deformacje korpusu lub płetw, rozszczepione pasy, ciemne plamy, niewspółmiernie małe rozmiary) u potomstwa danej pary tarlaków sięgają 5 % należy wprowadzić „świeżą krew” ( innego samca lub inna samicę). Wiele gatunków można rozmnażać drogą chowu wsobnego do czwartego pokolenia.
Cykl azotowy (obieg azotu) – jest to cykl w którym neutralizowane są szkodliwe produkty przemiany materii, a jego zrozumienie przez akwarystę jest podstawą udanej hodowli.
Pierwszym (najbardziej toksycznym) produktem przemiany materii jest amoniak – NH3. W wodzie żyją bakterie, które żywią się amoniakiem i przekształcają go w nieco mniej trujące jony – azotyny – NO2 . Do rozwoju tych bakterii potrzebne jest spełnienie dwóch warunków : powierzchnia na której mogą się rozwinąć oraz natleniona woda (obieg wody). Czym większa powierzchnia, tym więcej bakterii i tym bardziej efektywne oczyszczanie wody. W wodzie żyją tez bakterie które żywią się azotynami i przekształcają je w azotany – NO3. Bakterie te mają identyczne wymagania jak te które żywią się amoniakiem. Azotany są znacznie mniej szkodliwe, niż amoniak czy azotyny.
Denitryfikacja – proces przekształcania przez bakterie beztlenowe azotanów w czysty azot, który ucieka do atmosfery nie zanieczyszczając wody. Bakterie te potrzebują dużej powierzchni oraz wody całkowicie pozbawionej tlenu. Takie warunki panują w tzw. denitryfikatorach (zwanych też denitratorami). Najprostsze denitratory to kilkudziesięciometrowe cienkie rurki (o średnicy wewnętrznej ok. 6 mm), przez które powoli sączy się woda z akwarium. Bakterie denitryfikacyjne żyją na wewnętrznych ściankach rurki i oczyszczają ją.
Dojrzewanie zbiornika – czas potrzebny na ustalenie w akwarium równowagi biologicznej, czyli czas w którym rozwijają się bakterie nitryfikacyjne.
Częstym błędem jest wprowadzenie do zbiornika dużej ilości ryb przed upływem tego czasu. Ryby zaczynają produkować amoniak, jednak bakterie nie rozwijają się tak szybko, aby cały amoniak przetworzyć na azotyny i azotany. Ryby zatruwają się więc amoniakiem, czego najczęstszym objawem jest szybkie oddychanie przy powierzchni (brianchionekroza).
Innym błędem jest również napełnienie zbiornika wodą, nie wprowadzenie do niego żadnych organizmów i po kilku tygodniach wprowadzenie do niego dużej ilości ryb. Bakterie nitryfikacyjne nie rozmnożą się, jeśli w akwarium nie będzie substancji przemiany materii którymi się żywią.
Zbiornik należy zarybiać pojedynczo lub po kilka sztuk co kilka dni. Na początku będzie wzrastał poziom amoniaku. Kiedy zacznie on spadać, zwiększy się poziom azotynów. Wreszcie opadnie poziom azotynów, a powoli zaczną narastać azotany. To oznacza, że akwarium jest już dojrzałe.
Dominant – najsilniejszy osobnik na danym obszarze. Osobnik taki – samiec, stale ma ubarwienie charakterystyczne dla okresu godowego. Pozostałe samce przybierają często ubarwienie samic lub też tracą intensywność barw. Nie znaczy to, że rezygnują one na stałe z dążenia do dominacji. Dla ryb z rodzaju Tropheus charakterystyczna jest silna konkurencja między samcami przybierająca niekiedy formę walki. Prosta dominacja najsilniejszego osobnika przeradza się w skomplikowaną, hierarchiczną zależność wszystkich członków stada.
Zdarza się że dominantem jest najsilniejsza samica. Jeśli w akwarium z niewielką liczba ryb jest silnie dominujący osobnik, pozostałe ryby mogą wykazywać silne objawy przestrachu. Przestają one pobierać karmę i pływają ukośnie tuż pod powierzchnia wody , lub „wiszą” nieruchomo w rogu akwarium. Może to doprowadzić po pewnym czasie do tak silnego wychudzenia zdominowanego osobnika ,że ginie on z głodu i wycieńczenia. Należy temu przeciwdziałać hodując maksymalnie liczne stada. Agresja rozłożona na wiele osobników nie jest już groźna.
Ekosystem – stanowiący funkcjonalną całość fragment przyrody żywej i nieożywionej, będący zarazem największą jednostką ekologiczną biosfery, tj. strefy kuli ziemskiej zamieszkałej przez organizmy żywe.
Ekosystem jest pojęciem umownym, mogącym zależnie od sytuacji oznaczać np. jezioro, lub też strefę jeziora.
Endemit – takson, który w przeciwieństwie do organizmów kosmopolitycznych (występujących w wielu rejonach świata), ogranicza swój obszar występowania do jednego, stosunkowo niewielkiego rejonu;
Ekosystemy obfitujące w mnogość endemitów zwykle charakteryzują się swoistymi, niespotykanymi gdzie indziej czynnikami fizykochemicznymi (np. temperatura, przewodność elektrolityczna i odczyn wody, nasycenie tlenem);
ekosystemem, na którego biocenozę składa się wiele gatunków endemicznych, jest np. jezioro Tanganika.